Bossche Encyclopedie | Kruisbroedersstraatje 4-22

afb.

Kruisbroedersstraatje 4-22

Het gedeelte onder de huizen Kruisbroederstraatje 4 t/m 12 werd in 1985 gerestaureerd.

De Binnendieze van 's-Hertogenbosch

Vughterstraat 80 / Kruisbroedersstraatje 2-6, 10-18

Context

(Bouw)historie:

Vughterstraat 80 / Kruisbroedersstraatje 2-6, 10-18 is een markant hoekpand met een interessante geschiedenis. Het gaat hier feitelijk om twee 16e-eeuwse panden (“De Witte Hand” en “’t Swart Schaep”)die in de loop van de tweede helft van de 19e eeuw zijn samengevoegd en voorzien zijn van een gezamenlijke nieuwe gevel. Deze gevel heeft in het jaar 1919 enkele wijzigingen ondergaan. Zo werd de pui veranderd en werd de gevel op de verdiepingen voorzien van banden met oranje terracotta tegels en blauw geglazuurde tegels. De ruimte tussen deze banden werd gepleisterd. Hierdoor kreeg de gevel een markante Art Deco uitstraling. De bijbehorende pui uit 1919 is in het derde kwart van de 20e eeuw gewijzigd in de huidige pui. Hierbij werden ook de twee afzonderlijke winkelruimtes op de begane grond samengevoegd. Het voorste en linker deel van de begane grond is in gebruik als winkel. De rest van het object is geheel in gebruik als woonruimte. De ingang van deze appartementen bevindt zich in de zijgevel aan het Kruisbroedersstraatje. Ten behoeve van deze appartementen is er intern dan ook veel gewijzigd. In het laatste kwart van de 20e eeuw zijn alle vensters in het pand vervangen door kunststof kozijnen.

Ligging:

Het pand is gelegen in het gebied binnen de tweede stadsmuur uit de 14e eeuw en buiten de eerste stadsmuur. Het perceel liep oorspronkelijk door tot aan de Dieze. Aan de achterkant van het perceel aan de Dieze stond een pakhuis. De bebouwing die hier nu staat valt niet meer onder het eigendom van Vughterstraat 80. Het bouwblok aan de Vughterstraat waarbinnen het pand ligt wordt aan de westelijke kant begrensd door het Kruisbroedersstraatje, in het oosten door de St. Jorisstraat en aan de zuidkant door de Dieze.

Beschrijving

Algemeen (hoofdvorm, kap):

Vughterstraat 80 bestaat uit twee samengevoegde panden. Beide panden hebben een hoge begane grond. Het linker pand heeft een voorhuis met vast achterhuis en is (rechts voor) gedeeltelijk onderkelderd. Verder bestaat dit pand uit een begane grond, een eerste en tweede verdieping en een zolder onder een zadeldak met schild aan de voorzijde. Het rechter pand heeft een voorhuis met een vast achterhuis en bestaat uit een begane grond, een eerste verdieping en een zolderverdieping onder een zadeldak met dakschild aan de voorzijde. Tegen deze vaste achterhuizen aan staat nog een drielaags bouwdeel met zolder. Naar achter, naar dit laatst genoemde bouwdeel toe zijn de twee kappen via een tussenstuk aangekapt en gaat het geheel over in een samengestelde kap.

Voorgevel:

De zes vensterassen brede voorgevel heeft een markante uitstraling. In de begane grond is in het derde kwart van de 20e eeuw een nieuwe winkelpui aangebracht met links en rechts grote etalages en centraal in de gevel de winkelingang. Mogelijk is de oude winkelpui uit de jaren twintig nog gedeeltelijk achter deze vernieuwde pui aanwezig. Hoewel de vensterverdeling op de verdiepingen onaangetast is, zijn hier wel kunststofkozijnen in geplaatst. Op de eerste verdieping zijn zes vensters met 6-ruits kiepramen te zien. Op de verdieping hierboven zes vensters met 4-ruits kiepramen. Boven de vensters is in het pleisterwerk een schijnstrek aangebracht. Over de gehele breedte van de verdieping zijn banden aangebracht (1919) met oranje terracotta tegels en randen van blauw geglazuurde tegels. Tussen deze banden met blauwe rand is het metselwerk gepleisterd. Dit geeft de gevel een markante Art Deco uitstraling.

Helaas is de pui uit dezelfde periode niet bewaard gebleven. De terracotta band boven de huidige pui herinnert nog aan deze pui uit 1919. De gevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries en een kroonlijst met een bakgoot op rijk geprofileerde klossen.

Zijgevels:

De zijgevel aan het Kruisbroedersstraatje is opgetrokken in baksteen en geslempt. Het linker en rechter deel zijn wat hoger opgetrokken dan het middendeel.
In deze gevel is een grote hoeveelheid vensters geplaatst. Allen zijn voorzien van nieuwe kunststof kozijnen. In de begane grond zijn links uit het midden de twee ingangen ten behoeve van de verschillende appartementen. Op diverse plaatsen in de gevel zijn bouwsporen zichtbaar: dichtgezette vensters en toegangen waarvan de strek of ontlastingsboog nog duidelijk te zien is. Boven en tussen de vensters van de eerste en tweede verdieping zijn staafankers geplaatst, die de plaatsen van de balklagen aangeven.

Achtergevel:

De achtergevel is opgetrokken in baksteen en gepleisterd. Hoewel deze gevel maar voor een deel zichtbaar is vanaf de openbare weg, is het duidelijk dat zich in de begane grond nog tenminste twee gevelopeningen bevinden met een houten kozijn. De bovenlichten van deze kozijnen zijn net vanaf de openbare weg waarneembaar. Alle overige gevelopeningen op de verdiepingen bevatten kunststof kozijnen. Ter plaatse van de verdiepingsvloeren zijn staafankers tegen de gevel geplaatst.

Ruimtelijke indeling:

Het voorste en linker deel van de begane grond is in gebruik als winkel. Het overige van de begane grond doet dienst als entree en bergruimte voor de appartementen op de verdiepingen. Zowel de eerste verdieping als

de bovengelegen lagen zijn geheel in gebruik als appartementen. De scheidingsmuur tussen de twee samengevoegde panden is op de begane grond slechts nog gedeeltelijk intact. Ter plaatse van de winkel is deze geheel verwijderd. Op de verdiepingen is de scheidingsmuur nog wel aanwezig (op diverse plaatsen zijn doorgangen gecreëerd). De huidige trappen in het pand bevinden zich in het rechter pand. Eén tegen de tussenmuur van de winkel en de achterliggende gemeenschappelijke hal, en de ander tegen de tussenmuur van de gemeenschappelijke hal en de achterliggende bebouwing.

Constructies:

In 1986 en 1988 zijn er bouwkundige opnames geweest van het samengestelde pand. Uit tekeningen en foto’s gemaakt in die periode zijn de volgende dingen op te maken: De kelder van het voorhuis van het linker pand heeft een tongewelf, haaks op de voorgevel. De verdiepingsbalkaag van zowel het linker als het rechter pand is enkelvoudig. De raveling achter in het rechter pand dateert nog uit de 17e eeuw. De tweede verdiepingsbalkaag van het linker pand heeft moer- en kinderbalken. De achterste twee moerbalken zijn uitgevoerd in grenen, de middelste een opnieuw gebruikte eiken moerbalk, de tweede is vernieuwd en uitgevoerd in staal. De eerste (dicht bij de voorgevel) is wederom van grenen. Het rechter pand heeft een enkelvoudige tweede verdiepingsbalklaag. De twee kappen bevatten nog verschillende oude onderdelen: Het linker pand heeft een halfspant (het linker spantbeen mist) met daarop schaarspanten (XVI). Het pand rechts heeft wel intacte spantbenen en korbelen met daarboven een schaarspant (XVI).
Over de zijmuren van het pand is geen documentatie voorhanden. Waarschijnlijk is de linker zijmuur gemeenschappelijk met het linker buurpand.

Interieurelementen:

In het aangebouwde achterhuis is 19e-eeuws beschilderd stucwerk aanwezig. Over eventuele verdere waardevolle interieurelementen is geen documentatie voorhanden.

Erf, bijgebouwen, diversen:

Het pakhuis dat op het achtererf aan de Dieze ligt hoort sinds WO II niet meer bij het perceel. Tot 1919 stond hier een pakhuis met een kelder, vier bouwlagen en een kap.

Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst

1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden

Vanwege de ligging op de hoek met het Kruisbroedersstraatje en (vroeger) grenzend aan de Dieze heeft het pand stedenbouwkundige waarde. Opmerkelijk is bovendien dat het hier gaat om een samenvoeging van drie bouwmassa’s. De smalle percelen tussen straat en de achterliggende Dieze zijn kenmerkend voor Den Bosch. Als goed en gaaf voorbeeld van architectuur uit het eerste kwart van de 20e eeuw heeft de voorgevel van het pand architectonische waarde. Als één van de weinige voorbeelden in de binnenstad van Den Bosch uit de Art Deco periode heeft het gebouw een zekere zeldzaamheidswaarde. Temidden van een gevelwand met voornamelijk 19e-eeuwse lijstgevels is het pand zeer beeldbepalend.

2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden

De twee samengevoegde panden hebben bouwhistorische waarde vanwege de oude 16e-eeuwse kern, waarvan nog diverse onderdelen bewaard zijn gebleven (delen van de balklagen en de kap). De markant vormgegeven voorgevel met terracotta Art Deco detaillering heeft een kunsthistorische waarde.

3. Cultuurhistorische waarden

Als representant van de ontwikkelingen in de tweede helft van de 19e eeuw, toen vele oude huizen langs de belangrijkste straten in Den Bosch geheel of gedeeltelijk werden vernieuwd en (zoals in dit geval) soms werden samengevoegd, heeft het pand cultuurhistorische waarde. Bijzonder is dat in dit geval ook een stempel op het pand is gedrukt in het begin van de 20e eeuw en dat dit voor een deel nog zichtbaar is gebleven in de voorgevel.

Het object Vughterstraat 80/Kruisbroedersstraatje 2-6/10-18, bestaande uit twee in de 19e eeuw samengevoegde 16e-eeuwse panden met een 18de-eeuwse achterbouw, gelegen op de hoek met de Kruisbroedersstraat, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch.

Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)

Context (Bouw)historie: Vughterstraat 80 / Kruisbroedersstraatje 2-6, 10-18 is een markant hoekpand met een interessante geschiedenis. Het gaat hier feitelijk om twee 16e-eeuwse panden (“De Witte Hand” en “’t Swart Schaep”)die in de loop van de tweede helft van de 19e eeuw zijn samengevoegd en voorzien zijn van een gezamenlijke nieuwe gevel. Deze gevel heeft in het jaar 1919 enkele wijzigingen ondergaan. Zo werd de pui veranderd en werd de gevel op de verdiepingen voorzien van banden met oranje terracotta tegels en blauw geglazuurde tegels. De ruimte tussen deze banden werd gepleisterd. Hierdoor kreeg de gevel een markante Art Deco uitstraling. De bijbehorende pui uit 1919 is in het derde kwart van de 20e eeuw gewijzigd in de huidige pui. Hierbij werden ook de twee afzonderlijke winkelruimtes op de begane grond samengevoegd. Het voorste en linker deel van de begane grond is in gebruik als winkel. De rest van het object is geheel in gebruik als woonruimte. De ingang van deze appartementen bevindt zich in de zijgevel aan het Kruisbroedersstraatje. Ten behoeve van deze appartementen is er intern dan ook veel gewijzigd. In het laatste kwart van de 20e eeuw zijn alle vensters in het pand vervangen door kunststof kozijnen. Ligging: Het pand is gelegen in het gebied binnen de tweede stadsmuur uit de 14e eeuw en buiten de eerste stadsmuur. Het perceel liep oorspronkelijk door tot aan de Dieze. Aan de achterkant van het perceel aan de Dieze stond een pakhuis. De bebouwing die hier nu staat valt niet meer onder het eigendom van Vughterstraat 80. Het bouwblok aan de Vughterstraat waarbinnen het pand ligt wordt aan de westelijke kant begrensd door het Kruisbroedersstraatje, in het oosten door de St. Jorisstraat en aan de zuidkant door de Dieze. Beschrijving Algemeen (hoofdvorm, kap): Vughterstraat 80 bestaat uit twee samengevoegde panden. Beide panden hebben een hoge begane grond. Het linker pand heeft een voorhuis met vast achterhuis en is (rechts voor) gedeeltelijk onderkelderd. Verder bestaat dit pand uit een begane grond, een eerste en tweede verdieping en een zolder onder een zadeldak met schild aan de voorzijde. Het rechter pand heeft een voorhuis met een vast achterhuis en bestaat uit een begane grond, een eerste verdieping en een zolderverdieping onder een zadeldak met dakschild aan de voorzijde. Tegen deze vaste achterhuizen aan staat nog een drielaags bouwdeel met zolder. Naar achter, naar dit laatst genoemde bouwdeel toe zijn de twee kappen via een tussenstuk aangekapt en gaat het geheel over in een samengestelde kap. Voorgevel: De zes vensterassen brede voorgevel heeft een markante uitstraling. In de begane grond is in het derde kwart van de 20e eeuw een nieuwe winkelpui aangebracht met links en rechts grote etalages en centraal in de gevel de winkelingang. Mogelijk is de oude winkelpui uit de jaren twintig nog gedeeltelijk achter deze vernieuwde pui aanwezig. Hoewel de vensterverdeling op de verdiepingen onaangetast is, zijn hier wel kunststofkozijnen in geplaatst. Op de eerste verdieping zijn zes vensters met 6-ruits kiepramen te zien. Op de verdieping hierboven zes vensters met 4-ruits kiepramen. Boven de vensters is in het pleisterwerk een schijnstrek aangebracht. Over de gehele breedte van de verdieping zijn banden aangebracht (1919) met oranje terracotta tegels en randen van blauw geglazuurde tegels. Tussen deze banden met blauwe rand is het metselwerk gepleisterd. Dit geeft de gevel een markante Art Deco uitstraling.	2
Helaas is de pui uit dezelfde periode niet bewaard gebleven. De terracotta band boven de huidige pui herinnert nog aan deze pui uit 1919. De gevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries en een kroonlijst met een bakgoot op rijk geprofileerde klossen. Zijgevels: De zijgevel aan het Kruisbroedersstraatje is opgetrokken in baksteen en geslempt. Het linker en rechter deel zijn wat hoger opgetrokken dan het middendeel. In deze gevel is een grote hoeveelheid vensters geplaatst. Allen zijn voorzien van nieuwe kunststof kozijnen. In de begane grond zijn links uit het midden de twee ingangen ten behoeve van de verschillende appartementen. Op diverse plaatsen in de gevel zijn bouwsporen zichtbaar: dichtgezette vensters en toegangen waarvan de strek of ontlastingsboog nog duidelijk te zien is. Boven en tussen de vensters van de eerste en tweede verdieping zijn staafankers geplaatst, die de plaatsen van de balklagen aangeven. Achtergevel: De achtergevel is opgetrokken in baksteen en gepleisterd. Hoewel deze gevel maar voor een deel zichtbaar is vanaf de openbare weg, is het duidelijk dat zich in de begane grond nog tenminste twee gevelopeningen bevinden met een houten kozijn. De bovenlichten van deze kozijnen zijn net vanaf de openbare weg waarneembaar. Alle overige gevelopeningen op de verdiepingen bevatten kunststof kozijnen. Ter plaatse van de verdiepingsvloeren zijn staafankers tegen de gevel geplaatst. Ruimtelijke indeling: Het voorste en linker deel van de begane grond is in gebruik als winkel. Het overige van de begane grond doet dienst als entree en bergruimte voor de appartementen op de verdiepingen. Zowel de eerste verdieping als	3
de bovengelegen lagen zijn geheel in gebruik als appartementen. De scheidingsmuur tussen de twee samengevoegde panden is op de begane grond slechts nog gedeeltelijk intact. Ter plaatse van de winkel is deze geheel verwijderd. Op de verdiepingen is de scheidingsmuur nog wel aanwezig (op diverse plaatsen zijn doorgangen gecreëerd). De huidige trappen in het pand bevinden zich in het rechter pand. Eén tegen de tussenmuur van de winkel en de achterliggende gemeenschappelijke hal, en de ander tegen de tussenmuur van de gemeenschappelijke hal en de achterliggende bebouwing. Constructies: In 1986 en 1988 zijn er bouwkundige opnames geweest van het samengestelde pand. Uit tekeningen en foto’s gemaakt in die periode zijn de volgende dingen op te maken: De kelder van het voorhuis van het linker pand heeft een tongewelf, haaks op de voorgevel. De verdiepingsbalkaag van zowel het linker als het rechter pand is enkelvoudig. De raveling achter in het rechter pand dateert nog uit de 17e eeuw. De tweede verdiepingsbalkaag van het linker pand heeft moer- en kinderbalken. De achterste twee moerbalken zijn uitgevoerd in grenen, de middelste een opnieuw gebruikte eiken moerbalk, de tweede is vernieuwd en uitgevoerd in staal. De eerste (dicht bij de voorgevel) is wederom van grenen. Het rechter pand heeft een enkelvoudige tweede verdiepingsbalklaag. De twee kappen bevatten nog verschillende oude onderdelen: Het linker pand heeft een halfspant (het linker spantbeen mist) met daarop schaarspanten (XVI). Het pand rechts heeft wel intacte spantbenen en korbelen met daarboven een schaarspant (XVI). Over de zijmuren van het pand is geen documentatie voorhanden. Waarschijnlijk is de linker zijmuur gemeenschappelijk met het linker buurpand. Interieurelementen: In het aangebouwde achterhuis is 19e-eeuws beschilderd stucwerk aanwezig. Over eventuele verdere waardevolle interieurelementen is geen documentatie voorhanden. Erf, bijgebouwen, diversen: Het pakhuis dat op het achtererf aan de Dieze ligt hoort sinds WO II niet meer bij het perceel. Tot 1919 stond hier een pakhuis met een kelder, vier bouwlagen en een kap.	4
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst 1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden Vanwege de ligging op de hoek met het Kruisbroedersstraatje en (vroeger) grenzend aan de Dieze heeft het pand stedenbouwkundige waarde. Opmerkelijk is bovendien dat het hier gaat om een samenvoeging van drie bouwmassa’s. De smalle percelen tussen straat en de achterliggende Dieze zijn kenmerkend voor Den Bosch. Als goed en gaaf voorbeeld van architectuur uit het eerste kwart van de 20e eeuw heeft de voorgevel van het pand architectonische waarde. Als één van de weinige voorbeelden in de binnenstad van Den Bosch uit de Art Deco periode heeft het gebouw een zekere zeldzaamheidswaarde. Temidden van een gevelwand met voornamelijk 19e-eeuwse lijstgevels is het pand zeer beeldbepalend. 2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden De twee samengevoegde panden hebben bouwhistorische waarde vanwege de oude 16e-eeuwse kern, waarvan nog diverse onderdelen bewaard zijn gebleven (delen van de balklagen en de kap). De markant vormgegeven voorgevel met terracotta Art Deco detaillering heeft een kunsthistorische waarde. 3. Cultuurhistorische waarden Als representant van de ontwikkelingen in de tweede helft van de 19e eeuw, toen vele oude huizen langs de belangrijkste straten in Den Bosch geheel of gedeeltelijk werden vernieuwd en (zoals in dit geval) soms werden samengevoegd, heeft het pand cultuurhistorische waarde. Bijzonder is dat in dit geval ook een stempel op het pand is gedrukt in het begin van de 20e eeuw en dat dit voor een deel nog zichtbaar is gebleven in de voorgevel. Het object Vughterstraat 80/Kruisbroedersstraatje 2-6/10-18, bestaande uit twee in de 19e eeuw samengevoegde 16e-eeuwse panden met een 18de-eeuwse achterbouw, gelegen op de hoek met de Kruisbroedersstraat, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch.	5

1865	J. van Ree (deurwaarder bij 's rijks directe belastingen)
1875	(Aan de Kruiskerk G 88): C. Keijzer (adjunct commies bij het provinciaal bestuur van Noordbrabant)
1908	(Kruisbroedersstraatje G 88): A.G. Overes (fabrikant ivoorwerken)

1910	A.G. Overes (fabrikant in ivoorwerken)
1923	Lambertus J. Donkers (meubelmaker)
1928	L.J. Donkers
1943	T.J.C. Verhaaren (reiziger)

1910	A.G. Overes (fabrikant in ivoorwerken)
1923	wed. Jan R. Donkers (zonder)
1928	W.J. Donkers - wed. J.R. Donkers
1943	L.J. Donkers (meubelmaker)

1910	R.W. Evers (mr. tailleur)
1923	Catharina H.M. Evers (zonder) - Theodorus P. Gerritse (goudsmid)
1928	Th.P. Gerritse
1943	Th.P. Gerritse (goudsmid)